19 - دیدگاه اخلاقی شیخ بهایی

0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.00 امتیاز (از 0 رأی)

بسمه تعالی
اخلاق در علم از دیدگاه شیخ بهایی
علم ذومراتب
در منظر جناب شیخ بهایی علم دارای دو مرتبه است که با یکدیگر رابطه طولی دارند : علم مجازی و علم حقیقی
- میتوان گفت تمام آنچه جناب شیخ در باب علم بیان فرموده اند با توجه به این تقسیم قابل فهم است .)کلیات ص 92
33
ص 44
علم مجازی
مرتبه نازله علم است که با مرتبه نازله عقل آدمی کسب می شود . هر کس که حایز این توانایی عقلی باشد و همتی
بکار بندد بدان دست میازد و در ردیف علما جای میگیرد .علم مجازی یا رسمی در ظواهر اشیاء متوقف می شودو
و از ژرفای حقیقت بی بهره است اگرچه ممکن است د ر جای خود بسیار وسیع و گسترده باشد .
این علم ابزار کارامدی در زندگی ظاهری بشر است اما هیچ تاثیری بر جان و روان عالم بجای نمی گذارد . مدارج
ظاهری برای او به ارمغان می آورد اما کمال و رشد درونی هرگز . وی از علم خویش لذت نمی برد . احساس رضایت و
سعادت نمی کند و به آرامش ،اطمینان و عشق دست نمی یابد .
- - ) 65 ، 44 ، 44 33 ، 33 92 ،6،،6،،6، )رک: کلیات اشعار صص 5
رابطه اخلاق با علم مجا زی
بین اخلاق و علم مجازی هیچ رابطه واقعی بر قرار نیست . توصیه های اخلاقی برای چنین عالمی مانند توصیه به سایر
انسانها ست .علم نه تنها ضمانتی برای رعایت اخلاق نیست بلکه خطر سوء استفاده از علم برای مقاصد ضد اخلاقی و
سقوط به مراحلی پست تر از عوام مردم عالم را تهدید می کند )کشکول ص 63 ، (. ماهیت این علم به گونه ایست که
، هم با فضایل و هم با رذایل قابل جمع است .تعابیری مثل عالم بی عمل )المخلاه ص 2، و 95 ،کشکول ص 23
کلیات اشعار ص 94 ، (یا بد عمل )کشکول ص 66 ، (عالم دنیا طلب )کلیات ص 32 ،29 ، ، و ص، 9، وو..مربوط به -
این مرحله است .به هر حال صاحب علم مجازی یا با رعایت اخلاق اماده نیل به علم حقیقی می شود و یا رذایل او را
به قهقرا می کشانند که برای آدمی نه سکون میسر است و نه حرکت بدون جهت .
علم حقیقی
علم به حقیقت اشیاء و راهیابی به لایه های باطنی و عمیق جهان است . جان و روان عالم راکمال میبخشد و مس علم
مجازی او را به زر ناب مبدل می کند .روابط او را با عالم و آدم شکوفا میکند .در او شورعشق می آفریند )کلیات ص 5
و 39 (.راه حق را بدو می نمایاند ) کلیات ص 6 و 46 (و نجات و وارستگی را برایش به ارمغان می آورد .
65 ، حدیث اول کتاب اربعین ، المخلاه ص 6 ،3 ، ، کشکول ص - - - ، 44 ، 44 33 ، 33 92 ،6،،6،،6، )رک: کلیات اشعار صص 5
- ) 546 5،4
رابطه اخلاق با علم حقیقی
عالیترین مدارج اخلاق مقدمه ضروری و اجتناب ناپذیر این مرتبه از علم است . ارتباط وثیق این دو به گونه ای است
که اخلاق چونان علت معده جان عالم را برای دریافت علم حقیقی آماده میکند .پایبندی به اخلاق شرط ورود به این
عرصه است. رذایلی چون جاه طلبی و ظلم و غرور وو..عالم را در محدوده علم مجازی وانهاده مانع درک علم حقیقی
میشود .توصیه های اخلاقی برای واصلان این عرصه تنها جنبه یاد اوری دارد .
بدیهی است هرچه عالم مدارج بالاتری از اخلاق را طی کند به مراحل عالی تری از علم حقیقی دست می یابد .
- ، )رک: حریث 36 کتاب اربعین ، کشکول ص 546 5،4 ، کلیات ص 96 ، و ، 5
رابطه علم حقیقی با دین
از منظر شیخ بهایی مراتب عالی علم حقیقی نه در کتاب و دفتر که تنها از طریق ارتباط با مبدء هستی و افاضه مستقیم
او حاصل میشود . انبیاء پیشتازان این وادیند و علما وارثان )کلیات ص ، 5 کشکول ص 59 ، (و امینان ایشان )کشکول
ص 66 ، ( . موضوع این علم حقایق والای عالم یعنی مبدءو معاد و ملکوت انسان وجهان هستند .این علم جاودانه بر
خلاف علوم رسمی انسان را در همه عوالم همراهی می کند. )کشکول ص 546 5،4 ( او را در برابر مبدء عالم خاشع -
39 ( .و نجاتبخش او در آخرت است . ) - می گرداند)کلیات ص: 6( و از کثرات شرک آزاد میکند ) کلیات ص 33
اخلاق علمی
پس از تبیین مبانی جناب شیخ در اخلاق علمی ، رذایل و فضایل مورد تاکید ایشان در این عرصه دردسته بندی ذیل
قابل بررسی است :
الف رابطه عالم با خدا -
عبودیت و عشق
رعایت همه دستورات اخلاقی اعم از عقلی و شرعی ومراقبه دائم در این خصوص
ب رابطه عالم با علم -
- ) ، امانتداری و عدم خیانت در علم )کشکول ص 66
- ) ، عمل به علم)کلیات ص 9، و المخلاه ص 2، و 95 و کشکول ص 23
- ) تحقیق و عدم تقلید )کلیات ص 52 ، و 69 ، و 936
اعتدال و عدم تعصب کور ) همان ( -
- ) ، اعتراف صریح به آنچه نمیداند ) المخلاه ص 3
- ) عدم انکار آنچه نمی داند ) کشکول ص 5،4
- )، عدم ادعای به گزاف در آنچه نمیداند )کلیات ص 6
- )، پرسش از آنچه نمی داند ) المخلاه ص 3
ج رابطه عالم با غیر -
، با سایر علماء -
) نقد پذیری )حاشیه بر من لا یحضره الفقیه ص 3،3
) خوب گوش دادن و فهم درست نظر مخالف و موضع گیری منصفانه ) کلیات ص 946
سعه صدر و تحمل پذیری و بردباری
) احترام کامل به معلم خود ) المخلاه ص 94
در برابر کسی که گرفتار نادانی او شده است :
اگر فرودست است اظهار شخصیت نکند
اگر فرا دست است رعایت فضیلت او
) اگر هم تراز است بردباری کشکول ص 353
9 باشاگردان -
- ) سخاوت در بذل علم و عدم بخل ) کشکول ص 23 ، و المخلاه ص 6 6
) ، رعایت سطح شاگرد و کتمان مراتب بالاتر) کشکول ص 54
) ، حفظ علم از نااهل ) المخلاه ص 94 حاشیه بر من لا یحضر ص 3،3 کشکول ص 63
3 با حکمرانان -
– ) 66 ، و 36 و المخلاه ص 94 ، دوری گزیدن و عدم اختلاط ) کشکول ص 66
4 با عوام مردم -
- )، پرهیز ازعوام فریبی ،ریاکاری و نفاق )کلیات ص 6 ،6
عزلت و کناره گیری )کلیات صص: 6 6 و ، 9، کشکول ص 446 و 365 و حدیث 3، اربعین ( -
5 با دنیا -
- ) ، زهد و ساده زیستی و عدم تعلق خاطر به دنیا )کلیات ص 3 و ، 9، و 32 ،29
) پرهیز از مال حرام ) کلیات ص 3
فهرست منابع
-، بهاءالدین محمد ابن حسین عاملی الحاشیه علی من لا یحضره الفقیه ،تحقیق و تصحیح فارس -
حسون کریم ، قم ،مؤسسه دار الحدیث ، 499 ، ه . ق ،ط اول
-9 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -، کتاب الاربعین ، تبریز ، مکتبه الصابری ، 363 ، ه.ق. ------------------------------
-3 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ، کشکول ، ترجمه و شدح محمد باقر صاعدی - -----------------------------
خراسانی ، تهران ، کتابخانه اسلامیه
-4 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -، کلیات اشعار و آثار فارسی ، تصحیح غلامحسین ------------------------------
جواهری ، انتشارات محمودی ، 369 ، ش، ط سوم
-5 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -، المخلاه ، نسقه و فهرسه و وضع هوامشه محمد ------------------------------
خلیل الباشا ،بیروت ، عالم الکتب ، 445 ، ه.ق ، ط اول